SG Ky Uc

Những hình ảnh hiếm về xe khách (xe đò) ở Việt Nam 100 năm trước

admin September 18, 2024

👉 Chú ý: Quý vị lướt xuống dưới bài thấy ô “See Full Article” màu xanh, thì bấm vào nút ấy để xem đầy đủ nội dung bài viết nhé. Xin cảm ơn !

Những chiếc xe có giới đầu tiên có mặt ở Việt Nam là từ cuối những năm đầu của thế kỷ 20. Năm 1903, ở Sài Gòn người ta đã thấy vài chiếc xe chở thư chạy bằng than. Đến năm 1908 cũng tại Sài Gòn đã có khoảng 30 xe ô tô, kiểu dáng còn thô sơ, muốn chạy phải đốt cho máy nóng trước.

Xe thư viện lưu động ở Nam kỳ 100 năm trước

Xe hơi sở hữu cá nhân được các nhà giàu có ở Nam kỳ mua đầu tiên là vào năm 1907, với chiếc xe đầu tiên thuộc về một người Pháp, tới chiếc số 2 là của một người được gọi là Thầy Năm Tú. Không có nhiều thông tin về những chiếc tiếp theo nhưng tới chiếc số 7 và số 8 là của ông Nguyễn Minh Tho ở Gò Công. Kế đến số 10, số 11 và 12 là của ông Lê Phát Tân. Ông Tân là em ruột ông Lê Phát Đạt biệt danh “Huyện Sĩ” – ông ngoại của Nam Phương Hoàng hậu, vợ vua Bảo Đại.

Kể từ năm 1907, Sài Gòn có xe hơi trước tiên. Miền Trung có xe hơi năm 1913 và người sắm xe trước nhất là ông Nguyễn Văn Đương ở Thanh Hóa. Cũng vào năm 1913 xe hơi xuất hiện ở miền Bắc, mà người sắm đầu tiên là ông Bạch Thái Bưởi ở Hà Nội.

Xe buýt đưa đón học sinh tại trường Trung học Albert Sarraut (nay là trường Trần Phú – Hoàn Kiếm) ở Hà Nội xưa

Theo sách “Hoạt động công chính ở Đông Dương”, năm 1913 toàn Đông Dương có 350 xe ô tô loại nhỏ. Trong bốn năm từ 1915 đến 1918, số tiền mua ô tô nhập cảng vào Việt Nam xê dịch từ 1-2 triệu francs. Đến 1920, con số này lên đến 33 triệu francs.

Xe khách chạy tuyến Sài Gòn – Hà Nội thập niên 1920

Đến năm 1926, tổng số xe cơ giới chạy trên toàn Việt Nam là 9.504 chiếc. Các hãng xe cũng phát triển song song. Ở phía Bắc có 96 hãng xe ô tô gồm 231 chiếc, ở miền Trung có 82 hãng xe với 178 chiếc và ở miền Nam phát triển nhanh hơn với 513 hãng xe và 1.075 xe.

Thời Pháp thuộc, bến xe khách ở Sài Gòn nằm ở đường Kitchener (nay là Nguyễn Thái Học). Vị trí này nằm gần chợ Sài Gòn lẫn chợ Lớn, gần kinh Tàu Hũ, thuận tiện cho việc đón khách

Từ khi có xe cơ giới, việc vận chuyện hành khách liên tỉnh của được thuận tiện hơn, người ta gọi là xe khách, hoặc xe đò (vì ngày xưa chưa có nhiều cầu nên xe khách phải lên đò để qua sông, kinh rạch). Tuyến xe đò đầu tiên được đem vào khai thác là tuyến Sài Gòn – Trảng Bàng, Sài Gòn – Tây Ninh. Khi các hãng xe đò ra nhiều, từ Sài Gòn, Chợ Lớn chạy khắp các tỉnh, lúc này có nhiều xe đời mới hơn với các thương hiệu như: Peugeot, Clément Bayard… thường mỗi xe chỉ được khoảng 10 – 11 người với tốc độ khoảng 30km/h. Đến năm 1929 số ô tô nhập vào Nam kỳ đã lên đến 11.000 chiếc, trong đó có 9.000 chiếc xe du lịch.

Vào thời điểm từ 1935, xe ô tô dùng chở khách, chở hàng rộ lên ở khắp Nam kỳ. Các nhà tư sản bỏ vốn đầu tư mua xe chạy khắp các ngả, từ thành thị đến thôn quê. Ngoài Sài Gòn, Chợ Lớn là trung tâm hoạt động của các hãng xe đò, xe tải đi về các tỉnh miền Đông, miền Tây, ra miền Trung.

Xe khách của hãng S.T.A.C.A đưa khách đi Nha Trang từ điểm đón khách ở ga Đà Nẵng, thập niên 1920. S.T.A.C.A là một hãng xe khách của Pháp có trụ sở chính trên đường Général Galliéni (nay là đường Yên Bái) ở Đà Nẵng và có cả chi nhánh ở Huế cũng như ở Đà Lạt

Xe khách và đưa thư tuyến Hà Nội – Bắc Kạn

Còn ở Hà Nội, lần đầu tiên có xe khách là vào năm 1919, với 4 chiếc xe hiệu GM của Mỹ được đưa vào hoạt động. Nơi đón trả khách lúc đó là bến cột đồng hồ ngay gần cầu Long Biên. Tài xế xe là người Việt Nam đi lính thợ cho quân đội Pháp trong thế chiến I có bằng lái xe do chính phủ Pháp cấp.

Hình bên trên là bến xe buýt/xe đò đầu tiên của Hà Nội, ảnh chụp năm 1926. Đây là Quảng trường cột đồng hồ trên Bến Clémenceau (nay là đường Trần Nhật Duật – Trần Quang Khải). Bến xe nằm phía trước cột đông hồ. Bìa trái là Phố Hàng Muối, giữa hình là Rue Maréchal Pétain (nay là phố Nguyễn Hữu Huân).

Một số hình ảnh khác của bến xe này:

Xe đò của hãng CHAPELON Cie. chay tuyến: HANOI VILLE – BẮC NINH – ĐÁP CẦU – SEPT PAGODES (chữ trên xe bên trái). Sept Pagodes là thị trấn Phả Lại, tỉnh Hải Dương ngày nay

Chữ trên xe bên phải: Hanoi – Bắc Ninh – Sept Pagodes – Đáp Cầu – Bắc Giang – Kép

Xe đò tuyến Phủ Lạng Thương – Đáp Cầu – Bắc Ninh – Hanoi

Thời gian sau đó số lượng xe tăng nhanh, bến cột đồng hồ trở nên chật trội nên hội đồng thành phố quyết định chuyển bến ra chỗ chuyên bán Nứa (cách cột đồng hồ không xa về phía bắc) vì vậy mới có tên bến Nứa. Ba hãng xăng là Shell, Socony và Texaco (của Mỹ) mở điểm bán xăng và Texaco đã giành được quyền tài trợ xây nhà bán vé khang trang, trên nóc nhà bán vé có cột hình vuông 4 mặt có tên Texaco.

Theo tạp chí “Tự nhiên” xuất bản bằng tiếng Pháp năm 1926 phát hành tại Hà Nội thì năm 1925, trung bình một ngày có 4 xe tải, 166 xe ô tô con và 79 lượt xe buýt qua lại cầu Long Biên.

Từ bến Nứa, hằng ngày có xe đi Hưng Yên, Sơn Tây, tuyến ngắn chạy đến Chèm. Khách chủ yếu là người buôn bán và các chức dịch nông thôn đi Hà Nội sắm hàng hóa. Đi Sơn Tây có 4 hãng lớn gồm: Tư Đường, Chí Thành, Mỹ Lâm và Larriveé (chủ Pháp). Tuyến đi Hưng Yên thì thống soái là hãng Con Thỏ. Chủ là Lê Hữu Luân, ông này xuất thân là thợ mộc rong, nhà xe Bảo Ký thấy nhanh nhẹn cho làm nhân viên đứng đón khách ở bến rồi Luân tố cáo ngầm một phụ xe không chăm khách nên được cất nhắc lên làm phụ xe và sau đó đi học lái. Nhờ tiêu pha tằn tiện, ông Luân mua được chiếc xe cũ tự chạy và dần dần bứt lên làm chủ hãng với 29 chiếc.

Phía Nam Hà Nội có bến Kim Liên, vốn trước đó là chợ của làng Kim Liên. Bến mở vào những năm cuối thập niên 1920, ban đầu nằm gần Cửa Nam cản trở giao thông nội đô nên hội đồng thành phố quyết định chuyển xuống Kim Liên. Bến này có xe tuyến dài đi Nam Định, Thái Bình, tuyến ngắn đi Phủ Lý, Thường Tín, Văn Điển và Ngọc Hồi. Phía tây có bến Kim Mã, trước đó vốn là hồ ao sau thành phố mở mang đã cho lấp hồ, bến hình thành cũng vào cuối thập niên 1920, chuyên chở khách đi Sơn Tây, Hòa Bình, tuyến ngắn đi Hà Đông và Ba La.