==================================================================================================================================
Bitwa pod Mozgawą, stoczona 13 września 1195 roku, była jednym z najkrwawszych starć w historii średniowiecznej Polski. Choć zakończyła się nierozstrzygnięciem, była kluczowym momentem w walce o tron krakowski i przyszłość Małopolski. Starcie to, choć pełne zdrad, tragicznych zgonów i krwawych starć, miało ogromne znaczenie nie tylko dla Polski, ale również dla całego regionu Europy Środkowej. Zacznijmy jednak od początku – od śmierci księcia Kazimierza II Sprawiedliwego.
Śmierć Kazimierza II Sprawiedliwego i walka o władzę
W maju 1194 roku zmarł książę krakowski Kazimierz II Sprawiedliwy. Jego śmierć wywołała ogromne zamieszanie w kraju, szczególnie w Małopolsce, która była kluczową dzielnicą w polskim systemie feudalnym. Na tronie krakowskim miał zasiąść jego syn, Leszek Biały. Problem polegał jednak na tym, że Leszek był jeszcze dzieckiem, co stanowiło przeszkodę w pełnieniu pełni władzy. W wyniku tego powstała próżnia polityczna, którą szybko postanowił wykorzystać ambitny książę wielkopolski, Mieszko III Stary.
Mieszko III, który kiedyś już zasiadał na tronie krakowskim, nie uznał wyboru Leszka Białego. Dla Mieszka nie było ważne, że Leszek był synem zmarłego księcia – liczyła się dla niego osobista ambicja i pragnienie powrotu na krakowski tron. By osiągnąć ten cel, Mieszko III zebrał wojska i wyruszył do Małopolski, by zbrojnie przejąć władzę.
Sprzymierzeńcy i przeciwnicy
Mieszko III nie działał jednak sam. Po jego stronie stanęli inni książęta, dla których również liczyła się polityczna kalkulacja. Byli to książę raciborski Mieszko Plątonogi oraz książę opolski Jarosław. Sojusz tych trzech książąt wydawał się być na tyle silny, by pokonać siły Leszka Białego i jego zwolenników.
Jednak młody Leszek Biały nie był sam. Pomimo swojego młodego wieku zyskał wsparcie rycerstwa z Małopolski i ziemi sandomierskiej, które opowiedziało się za nim jako prawowitym spadkobiercą tronu krakowskiego. Ponadto, na jego stronę przeszedł także książę halicko-włodzimierski Roman, który odegrał kluczową rolę w nadchodzącej bitwie.
Bitwa pod Mozgawą
Do decydującego starcia doszło 13 września 1195 roku w okolicach Jędrzejowa, nad rzeką Mozgawą. Miejsce to, otoczone lasami i wzgórzami, stało się areną jednej z najbardziej brutalnych bitew w okresie rozbicia dzielnicowego Polski. Wojska Mieszka III Starego stanęły naprzeciwko oddziałów wspierających Leszka Białego, które były dowodzone przez palatyna krakowskiego, Mikołaja.
W pierwszej fazie bitwy wojska Mieszka III zostały rozbite przez siły palatyna Mikołaja. Zwycięstwo wydawało się być blisko dla strony Leszka Białego, zwłaszcza że podczas starcia zginął syn Mieszka III, Bolesław. Dla księcia wielkopolskiego była to osobista tragedia, która wpłynęła na morale jego armii. Ale to nie był koniec walk.
Książę raciborski Mieszko Plątonogi, który miał wspierać Mieszka III, spóźnił się na pole bitwy, co okazało się katastrofalne dla sił wielkopolskich. Z kolei wsparcie dla strony Leszka Białego także miało problemy z synchronizacją. Wojewoda sandomierski Goworek, idący na pomoc palatynowi Mikołajowi, również dotarł na pole bitwy zbyt późno. Jego oddziały natknęły się na siły księcia raciborskiego, co doprowadziło do drugiej fazy bitwy. Tym razem przewagę zyskały siły Mieszka Plątonogiego, które pokonały wojewodę Goworka, a ten został pojmany.
Wynik bitwy – brak rozstrzygnięcia
Mimo zaciekłej walki, żadna ze stron nie była w stanie odnieść zdecydowanego zwycięstwa. Straty po obu stronach były ogromne, a bitwa zakończyła się bez jednoznacznego rozstrzygnięcia. Mieszko III, zniechęcony stratami oraz śmiercią syna, zdecydował się na wycofanie do Wielkopolski. Tym samym tron krakowski pozostał w rękach młodego Leszka Białego, choć walka o Małopolskę wcale się nie zakończyła.
Skutki bitwy pod Mozgawą
Bitwa pod Mozgawą była jednym z najkrwawszych starć w okresie rozbicia dzielnicowego Polski. Jej skutki były długofalowe i miały wpływ na politykę wewnętrzną kraju przez wiele lat. Choć Mieszko III przegrał bitwę, nie zrezygnował ze swoich ambicji. W 1198 roku nawiązał pertraktacje z wdową po Kazimierzu Sprawiedliwym – Heleną. W zamian za uznanie praw Leszka Białego do tronu krakowskiego oraz oddanie Kujaw, Mieszko III odzyskał władzę w Małopolsce. Rządził nią aż do swojej śmierci w 1202 roku.
Dla Leszka Białego bitwa pod Mozgawą była bolesną, ale cenną lekcją. Choć młody książę nie odniósł jednoznacznego zwycięstwa, zachował tron krakowski, co pozwoliło mu na dalsze umacnianie swojej pozycji w kraju. Dla Polski okres rozbicia dzielnicowego trwał jednak dalej, a walka o władzę pomiędzy poszczególnymi książętami była codziennością.
Dziedzictwo bitwy
Bitwa pod Mozgawą to wydarzenie, które pokazuje, jak skomplikowana była sytuacja polityczna w Polsce w XII wieku. Rozbicie dzielnicowe sprawiło, że kraj był podzielony pomiędzy liczne księstwa, a każdy z książąt walczył o jak największe wpływy. Starcie nad Mozgawą było tego doskonałym przykładem – walka o tron krakowski nie była jedynie lokalnym konfliktem, ale miała znaczenie dla całego kraju.
Dziś bitwa pod Mozgawą jest symbolem brutalności i chaosu tamtych czasów. Choć zakończyła się nierozstrzygnięciem, to jej skutki były odczuwalne jeszcze przez wiele lat. To także przypomnienie, jak krucha była władza w okresie rozbicia dzielnicowego, a jednocześnie jak wielkie ambicje potrafiły kierować losami książąt i ich sprzymierzeńców.
Bitwa pod Mozgawą to historia krwi, zdrad i niepewności, która na zawsze wpisała się w dzieje średniowiecznej Polski.
